نامه ها

گزیده از کتاب نامه ها_ نیما یوشیج
نامه های عاشقانه ی نیمایوشیج به عالیه جهانگیر (همسرش)
عزیزم

قلب من رو به تو پرواز می کند

مرا ببخش ! از این جرم بزرگ که دوستی است و جنایت ها به مکافات آن رخ می دهد چشم بپوشان ؟ اگر به تو «عزیزم» خطاب کرده ام ، تعجب نکن . خیلی ها هستند که با قلبشان مثل آب یا آتش رفتار می کنند . عارضات زمان ، آن ها را نمی گذارد که از قلبشان اطاعت داشته باشند و هر اراده ی طبیعی را در خودشان خاموش می سازند
در آغاز کتاب نامه ها_ نیما یوشیج می خوانیم:
یادداشت ناشر

زنده یاد سیروس طاهباز مجموعه ى کامل نامه هاى نیما یوشیج (از انتشارات دفترهاى زمانه) را در سال ۱۳۶۸ براى «نخستین» بار منتشر کرد. اینک پس از بیست و پنج سال که از انتشار اولین چاپ این کتاب مى گذرد، «مؤسسه انتشارات نگاه» بر آن شده است تا با تجدید چاپ مجموعه ى کامل نامه هاى نیما یوشیج به کوشش سیروس طاهباز این کتاب نایاب را در اختیار دوستداران آثار بنیانگذار شعر نو ایران قرار دهد و همچنین دین خود را به «یگانه» فردى ادا کند که بیش از سى سال عمر خود را در راه گردآورى، نسخهبردارى و تدوین آثار نیما یوشیج صرف کرد و در این راه هر سختى و رنجى را به عشق انتشار این آثار به جان خرید.
جایگاه پر اهمیت سیروس طاهباز در اشاعه و به کرسى نشاندن شعر نو در ایران انکارناپذیر است. او با انتشار سیزده شماره مجلهى پیشروى «آرش» در دههى چهل نمونههایى از چاپ نخست درخشانترین آثار ادبیات معاصر ایران را منتشر کرد و این مهم را با کار سترگ گردآورى، نسخهبردارى و تدوین آثار نیما یوشیج پى گرفت. میراث طاهباز نسخههاى چاپى بیش از بیست هزار برگ دستنوشتههاى ناخوانا و فرسوده ى نیماست که به اذعان بسیارى از اهل فرهنگ و ادب که از سال ۱۳۴۰ و از نزدیک شاهد کوششهاى خستگىناپذیر سیروس طاهباز در انتشار آثار
نیما بودند، اگر او به این امر همت نمىگماشت چه بسا بسیارى از این آثار از بین مىرفت و هرگز منتشر نمىشد.
«مؤسسه انتشارات نگاه» از سالهاى دور شاهد تلاشهاى «یکتنه» و خستگىناپذیر سیروس طاهباز در راه نسخهبردارى و انتشار آثار نیما یوشیج بود. او بود که «یکه» و «تنها» بار این امانت را بر دوش مىکشید و عاشقوار و بدون چشمداشت مادى با تمام توان خود مىکوشید آثار نیما را یکى پس از دیگرى منتشر کند. اما پس از گذشت سى سال از خاموشى نیما و ملّى شدن آثار او عدهاى از جمله فرزند او در گوشه و کنار آثارى از نیما را که پیشتر توسط سیروس طاهباز نسخهبردارى شده بود به نام خود منتشر کردند. ایشان به انگیزههاى صرفآ مادى و به سوداى توجیه این اقدامات سعى کردهاند تا با خدشهدار نمودن کوششهاى توانفرساى سیروس طاهباز در انتشار آثار نیما، زمینه را براى فروش نسخههاى «به ظاهر جدیدى» از این آثار فراهم کنند. با مقایسهى کتابهایى که طاهباز از نیما منتشر کرده است با نسخههاى دیگر درمىیابیم که این آثار قریب باتفاق کپىبردارى شده از نسخههایى هستند که او طى سالیان دراز منتشر کرده بود. اندک مطالبى که توسط دیگران به این کتابها افزوده یا از آنها کاسته شده است در بسیارى از موارد چنان ساختگى و مجعول به نظر مىرسند که صحت آنها را با تردید جدى روبرو مىسازد.
دریغ و درد که به جاى قدرشناسى از آنچه زندهیاد سیروس طاهباز براى ادبیات این مرز و بوم به یادگار گذاشته است، عدهاى اندک کوشیدهاند تا با هر وسیلهى ممکن به ظلم، کوششهاى او را در این راه خدشهدار سازند و یا اتهاماتى را متوجه او و خانوادهاش سازند که سراسر کذب محض است. استقبال همیشگى دوستداران فرهنگ و ادب این سرزمین از آثارى که او از نیما یوشیج منتشر کرده است، دلیل این مدعاست که شاید بتوان در بوق و کرنا «ناحقى» را مدام جار زد اما آنان که در پى آشنایى با آثار بنیانگذار شعر نو ایران هستند هنوز سیروس طاهباز را به عنوان «یگانه» فردى مىشناسند که عاشقانه برگ برگ دستنوشتههاى آن
بزرگمرد ادب این سرزمین را نسخهبردارى کرد و به چاپ سپرد و سرانجام جاودانه در کنار نیماى بزرگ در خانهى او در روستاى یوش آرمید…
«مؤسسه انتشارات نگاه» به عنوان ناشر مجموعهى آثار نیما یوشیج علاوه بر کتاب حاضر، «مجموعهى اشعار نیما یوشیج» و کتاب دیگر نیما «دربارهى هنر و شعر و شاعرى» همگى به کوشش سیروس طاهباز را منتشر کرده است.

یادداشت جلال آلاحمد

… یک سال پس از مرگش، ۱۳۳۹، «افسانه و رباعیات» در یک جلد درآمد. در نشریات کیهان. به نظارت استادم محمد معین و داریوش و جنتى و آن «یکى دیگر»، «افسانه» را حتى آماده کرده بود (و این سومینبار بود که چاپ مىشد) و رباعیات را ما دو تن دیگر. و دکتر معین فقط سرپرستى مىکرد. و بعد هرکدام ما به علتى سرخوردیم. یکى به علت ولنگارى این دوست در فلان رنگیننامه و دیگرى به علت مشاغلى که داشت و سوّمى به وحشتى که از «قائمیانبازى» مىکرد ـ دکتر معین هم که همان کار «لغتنامه» کافى بود که از پا بیندازدش.
ناچار عالیه خانم به دست و پا افتاد. و چه شورى مىزد! تا یک روز جمع شدیم با «آزاد» و ساعدى و طاهباز که تعهد کنیم نشر الباقى آثار پیرمرد را و حال آن که هر کداممان یک سر و هزار سودا. تا عاقبت طاهباز داوطلب شد. و قرارمان براینکه عالیه خانم همه کارها را بسپارد به طاهباز تا به کمک خودش و شراگیم نظمى بدهند به دفترها و آن «یکى دیگر» هم دست طاهباز را بگذارد در دست دکتر معین، که اگر ما همت نداشتیم این دارد. و این کارها را کردیم. و طاهباز راه افتاد.
اول یک کتاب جیبى درآورد «برگزیده اشعار نیمایوشیج» دى ماه ۱۳۴۲ ـ با تصویرى که هانیبال الخاص از صورت پیرمرد کشیده بود بر روى جلد. بعد «ماخاولا» را درآورد. اسفند ۱۳۴۴. در انتشارات شمس تبریز. با طرح جلدى که بهمن محصص کشیده بود. و تا اینجا هم عالیه خانم حضور داشت و هم دکتر معین. سپس عالیه خانم نیز به دنبال پیرمرد رفت و دنیاى ما را حتى به آن اندازه نتوانست
تحمل کند که مجموع آثار پیرمرد درآید. و از این پس کارها ماند به عهده طاهباز تنها که «شعرمن» را در «انتشارات جوانه»، پاییز ۱۳۴۵ منتشر کرد با تصویر ماسکى که ضیاءپور نقاش از صورت پیرمرد در زمان حیاتش برداشته بود. و کار طاهباز مىدانم که هنوز ادامه دارد.
۲۰ بهمن ۱۳۴۶
جلال آلاحمد

یادداشت سیروس طاهباز

اى نام تو بهترین سرآغاز بىنام تو، نامه کى کنم باز

این کتاب مجموعهى کامل نامههایى است که از نیمایوشیج باقى مانده است و براى نخستین بار به کوشش راقم این سطور در سال ۱۳۶۸ منتشر شد. این کتاب یکبار دیگر در همان سال ۱۳۶۸ و بار دیگر در سال ۱۳۷۰ تجدید چاپ شده است. نیما دربارهى شیوهى نامه نوشتن خود در یکى از همین نامهها مىنویسد: «من در هریک از کاغذهایم این فکر را کردهام که خوب بنویسم. بهقدرى در این بابت سماجت به خرج دادهام که به اشخاصى که ادیب، یا اقلا فهمیده نبودهاند، خیلى بهندرت چیز نوشتهام و مضحکتر از این، براى کارهاى لازم خودم اقدام نکردهام. براى اینکه مىدیدم انشاء من نباید انشاء معمولى بشود.»
نیما در طول زندگىاش از هر نامهاى که براى هر کس مىنوشت، رونوشت یا بهاصطلاح خودش «مینوتى» براى خود و آیندگان نگاه مىداشت که همانها اساس کار راقم این سطور در تهیهى این کتاب بوده است. دقیقآ به همین خاطر است که بعضآ نامههاى نهایى و پاکنویس شدهاى که نیما به اشخاص مختلف فرستاده بود با متن این «رونوشتها» اندکى تفاوت دارند. خود او در مرحله پاکنویس تغییراتى در «رونوشتها» مىداد. متأسفانه مقدار بسیار اندکى از نامههاى پاکنویس شدهى نیما که به دست گیرندگانشان رسیده بود، باقى مانده است. در زمان زندگى نیما تنها سه نامه از این نامهها چاپ شده بود. او به دلایل مختلف، از جمله ناسازگارى زمان و
پریشاناحوالى خود او، از سختى معیشت گرفته تا ناهموارى خویشان و نزدیکان و همچنین دشمنىهاى سرسپردگان ارتجاع ادبى و سیاسى، تمایلى به انتشار مجموعهى کارهاى منقح و نهایى خود نشان نمىداد و جز مثنوى «قصهى رنگپریده، خون سرد» (۱۳۰۰) و کتاب کوچک «خانوادهى سرباز» شامل پنج شعر (۱۳۰۴)، خود مجموعهاى از آثارش را منتشر نساخت و آنچه بعدها در زمان زندگىاش از او منتشر شد به کوشش و اصرار دوستان و شاگردانش بود. دو نامه به کوشش شین پرتو (۱۳۲۹)، افسانه به کوشش احمد شاملو (۱۳۲۹)، نیمایوشیج کیست، چیست؟ (۱۳۳۳)، نیما، زندگانى و آثار او (۱۳۳۴)، ارزش احساسات در زندگى هنرپیشگان (۱۳۳۴) و مانلى (۱۳۳۶) هر چهار کتاب به کوشش دکتر ابوالقاسم جنتى عطایى. گفتنى است مجموعهى این آثار چاپشده در زمان زندگى نیمایوشیج تنها کمتر از یکچهلم کل آثار بود.
نخستین دفتر که پس از خاموشى نیما منتشر شد، «افسانه و رباعیات» بود با مقدمه دکتر محمد معین و به کوشش جلال آلاحمد، پرویز داریوش و دکتر ابوالقاسم جنتى عطایى. راقم این سطور پس از نشر دومین شمارهى مجلهى آرش ویژهى نیمایوشیج (دى ماه ۱۳۴۰) در پى علاقهى عالیه جهانگیر، همسر نیما و تمایل جلال آلاحمد، یکى از سه وصىّ نیما و موافقت دکتر محمّد معین، وصىّ اصلى نیمایوشیج، بهتنهایى کار گردآورى، نسخهبردارى، تدوین و چاپ آثار نیمایوشیج را برعهده گرفت و پس از ماهها کار شبانهروزى، ابتدا به تفکیک انبوه دستنوشتههاى درهمریختهى او پرداخت که متجاوز از بیستهزار برگ بود روى کاغذهاى مختلف، از کنارههاى کاغذ گرفته تا جعبههاى سیگار و برگههاى امتحانى شاگردان و غیره. سپس این آثار بهتدریج و طول سالیان دراز توسط راقم این سطور به این ترتیب منتشر شد: برگزیدهاى از اشعار نیمایوشیج (۱۳۴۲)، ماخاولا با مقدمهى دکتر محمد معین (۱۳۴۴)، شعر من (۱۳۴۵)، ناقوس (۱۳۴۵)، شهر شب و شهر صبح (۱۳۴۶)، یادداشتها (۱۳۴۸)، آهو و پرندهها (۱۳۴۹)، قلمانداز (۱۳۴۹)، نامههاى نیمابه همسرش عالیه (۱۳۵۰)، دنیا خانهى من است (۱۳۵۰)، توکایى در قفس (۱۳۵۰)، کندوهاى شکسته (۱۳۵۰)، فریادهاى دیگر و عنکبوت
رنگ (۱۳۵۰)، کشتى و توفان (۱۳۵۱)، ارزش احساسات و پنج مقاله در شعر و نمایش (۱۳۵۱)، آب در خوابگه مورچگان (۱۳۵۱)، حرفهاى همسایه (۱۳۵۱)، نمونههایى از شعر نیمایوشیج (۱۳۵۲)، مانلى و خانهى سریویلى (۱۳۵۲)، حکایات و خانوادهى سرباز (۱۳۵۳)، ستارهاى در زمین (۱۳۵۴)، افسانه با دو مقدمه از نیمایوشیج (۱۳۵۷)، نامههاى نیمایوشیج به… (۱۳۶۳)، مجموعهى آثار نیمایوشیج ــدفتر اول ــ شعر (۱۳۶۴)، مجموعهى کامل نامههاى نیمایوشیج (۱۳۶۸)، دربارهى شعر و شاعرى (۱۳۶۸)، گزیدهى آثار نیمایوشیج ــنثر همراه با دفتر یادداشتهاى روزانه (۱۳۶۹)، و نهایتآ مجموعهى کامل اشعار نیمایوشیج ــ فارسى و طبرى (۱۳۷۰). بدین ترتیب کار توانفرسا امّا لذتبخش تفکیک، گردآورى، نسخهبردارى و چاپ آثار نیمایوشیج را بهپایان رساندم و بهوظیفهى اخلاقى و اجتماعى خود با نشر آثار بزرگمردى که هریک از نوشتههایش سند باارزشى از هنر و تاریخ اجتماعى معاصر ماست و بىتوجه به آنها حتى نگارش تاریخ تحولات هنرى و فکرى دهههاى گذشتهى این سرزمین ناقص مىماند، عمل کردم و در طول اینهمه سال و با اینهمه کار، خوشحال و سرافرازم که موبهمو به وصیت پرمعناى آن پیر بىهمتا، نیما، و تأکید امین فرزانگان زمان، دکتر محمد معین، صادقانه و از سر جان و با تمام توان عمل کردم. با صراحت مىگویم: من هرچه را که مىشد خواند، اعم از شعر و نثر، قدیم و جدید، مذهبى و ضدمذهبى، بد و خوب ــخدایا چه نوشتم، نیما تنها یک شعر بد دارد و آن هم شراگیم یوشیج است ــ خواندم و نسخهبردارى و چاپ کردم. در «گذشته» یادداشتهاى روزانه را نمىشد چاپ کرد، «امروز» چاپ کردم. داستان «مرقد آقا» را از دل تجدید چاپ مجلهى «آرش» بیرون مىکشند، چه باک، آن را «دیروز» چاپ کردهام و از این بابت خوشحالم و سرافراز که این میراث عظیم و گرانبها را همچون مردمک چشم حفظ کردهام و در این راه پرمخافت هر تهمت و ناسزا و بهتان و ناسپاسى و دروغ و بند و زنجیرى را در برابر لذتى که از این کار بردهام و مىبرم، به جان خریدار بوده و هستم.
سیروس طاهباز

فهرست

اى نصیر ـ ماشاءالله ۷ ۲
آقاى نصیر ـ آقاى ماشاءالله ۳۰
آقاى شیخ تازهکار ۳۱
مادر عزیزم ۳۲
برادر عزیزم ۳۴
مادر عزیزم ۹ ۳
خواهر عزیزم ۴۰
دوست مهربان ۴۱
سید ابراهیم ۴۳
دوست مهربان ریحان ۴۵
دوست مهربان. قدس ۷ ۴
دوست جوان من ۵۰
خالوى مهربان من ۵۴
برادر عزیز من ۶ ۵
لادبن عزیزم ۶ ۶
عزیزم ۹ ۶
لادبن عزیزم ۷۱
به نظام وفا ۷۳

دوست من ۶ ۷
خواهر کوچک عزیزم ناکتا ۹ ۷
به ناکتاى عزیزم ۸۴
دوست من ۷ ۸
نکیتاى عزیزم ۹ ۸
لادبن عزیزم ۹۰
عزیزم ۹۲
به میرزاده عشقى، رفیق ۹۳
به میرزاده عشقى، رفیق من ۶ ۹
رفیق ۹ ۹
مادر عزیزم ۱۰۱
به رفیق دریایى من ۱۰۳
ارژنگى عزیزم ۱۰۵
به مادر مهجورم ۸ ۱۰
لادبن عزیزم ۱۲ ۱
آقاى من ۱۵ ۱
به لادبن عزیزم ۷ ۱۱
رفیق جوان من ۹ ۱۱
پدر عزیزم ۲۱ ۱
لادبن عزیزم ۲۳ ۱
لادبن عزیزم ۶ ۱۲
به عالیه نجیب و عزیزم ۳۰ ۱
به رفیق مهربانم ۳۲ ۱
به ناکتا و مادر مهجورم ۳۴ ۱
ارژنگى عزیزم ۳۵ ۱
برادر و رفیق عزیزم ۷ ۱۳

به حسامزاده دوست سیاح مهربانم ۹ ۱۳
مادر عزیزم ۴۱ ۱
پرندهى کوچک من ۴۳ ۱
مهربانم ۴۵ ۱
به رفیق حسامزاده. نویسندهى «خورشید ایران» ۷ ۱۴
على دشتى، نگارندهى شفق ۹ ۱۴
عالیه عزیزم ۵۱ ۱
به عالیه عزیزم ۵۳ ۱
به عالیه عزیزم ۵۵ ۱
به عزیزم عالیه ۵۷ ۱
به عالیه عزیزم ۵۸ ۱
عالیه عزیزم ۶۰ ۱
عزیزم ۶۲ ۱
عزیزم ۶۵ ۱
عالیه عزیزم ۶ ۱۶
عالیه ۷ ۱۶
به دوست عزیزم جنابزاده ۸ ۱۶
والى مهربان و محترم آقاى نظامالدوله ۷۰ ۱
لادبن ۷۱ ۱
به مرند ۷۲ ۱
مادر عزیزم ۷۳ ۱
رفیق ۷۴ ۱
ناکتاى عزیزم ۶ ۱۷
مادر محزون ۸ ۱۷
بهجت کوچولو ۹ ۱۷
ارژنگى عزیزم ۸۰ ۱

رفیقم یحیى ریحان ۸۲ ۱
دوست مهربانم ۸۵ ۱
لادبن عزیزم ۶ ۱۸
ناکتاى فراموشکار ۸ ۱۸
لادبن ۹۰ ۱
عالیه عزیزم ۹۱ ۱
ریحان ۹۳ ۱
به حسامزاده ۷ ۱۹
دوست مهربانم ۹ ۱۹
به حسامزاده نویسندهى پازارگاد ۲۰۱
عزیزم ۲۰۳
عالیه عزیزم ۲۰۵
استاد محترم ۷ ۲۰
ناکتاى عزیزم ۹ ۲۰
آرینپور ۱۰ ۲
به پرویز ناتل خانلرى ۱۲ ۲
دوست من ۸ ۲۱
ناکتا ۲۳ ۲
دوست من ۲۴ ۲
ناکتا ۶ ۲۲
ناکتاى عزیزم ۸ ۲۲
ارژنگى عزیزم ۳۰ ۲
به مفتاح ۳۴ ۲
دوست من ۴۰ ۲
ناتل عزیز ۷ ۲۴
ناکتا ۵۳ ۲

به خلیل بیانى ۶ ۲۵
به متکان، نمایندهى معارف آمل ۸ ۲۵
به خانلرى ۷ ۲۶
دوست من ۷۲ ۲
ناکتا ۷۵ ۲
بهجت ۷ ۲۷
ارژنگى عزیزم ۹ ۲۷
دوست من ۸۴ ۲
به فریدون ـ کاردار ۶ ۲۸
ناکتا ۹۰ ۲
به مادر ۹۲ ۲
مادر ۹۴ ۲
به ذبیحالله صفا ۹۵ ۲
دوست عزیزم بینیاز ۳۰۱
لادبن عزیزم ۳۰۴
به نیازمند گیلانى ۱۱ ۳
دوست من ۱۲ ۳
خانلرى عزیزم ۱۳ ۳
لادبن عزیزم ۶ ۳۱
ذبیحالله صفا ۹ ۳۱
دوست من ۲۳ ۳
ارژنگى عزیزم ۲۵ ۳
دوست محترم ۷ ۳۲
به سرتیپپور ۹ ۳۲
دوست من ۳۱ ۳
به میرزا محمود رئیس محوى ۳۵ ۳

ارژنگى عزیزم ۸ ۳۳
دوست من متکان ۴۳ ۳
دوست من، گیلک ۴۵ ۳
دوست و همولایتى محبوب من على وثوق طالقانى ۷ ۳۴
به خانلرى ۸ ۳۴
دوست من ۵۱ ۳
دوست محترم عزیزم، بینیاز ۵۳ ۳
دوست من ۷ ۳۵
دوست عزیز من ۸ ۳۵
برادر عزیزم لادبن ۶۰ ۳
مادر محترم من ۶۴ ۳
به نجاتزاده. مدیر کتابخانهى بارفروش ۶ ۳۶
مشفق مهربان من ۶۸ ۳
برادر عزیزم ۹ ۳۶
ناتل عزیزم ۷۲ ۳
دوست من آقاى کدیور ۷۴ ۳
آقاى احمد ضیاء ۷ ۳۷
دانشجوى من ۸۰ ۳
لادبن عزیزم ۸۳ ۳
برادر عزیزم ۸۵ ۳
لادبن عزیزم ۷ ۳۸
به نجات زاده ۹۲ ۳
لادبن عزیزم ۹۴ ۳
خیام من ۷ ۳۹
ارژنگى عزیزم ۹ ۳۹
برادر عزیزم ۴۰۳

ناتل عزیز من ۶ ۴۰
آقاى فضائلى ۱۲ ۴
جنابزادهى عزیزم ۱۳ ۴
دوست من ۱۵ ۴
آقاى میرمصور ۶ ۴۱
آقاى فلسفى ۷ ۴۱
بدون عنوان ۴۱۹
نکیتاى عزیزم ۴۲۲
مادر عزیزم ۲۳ ۴
به دکتر تقى ارانى ۲۵ ۴
ارژنگى عزیزم ۳۱ ۴
ناتل عزیزم ۳۴ ۴
مادر عزیزم ۹ ۴۳
آقاى نجاتزاده ۴۱ ۴
دوست عزیزم حسامزاده ۴۳ ۴
دوست عزیزم ۶ ۴۵
برادر عزیزم ۸ ۴۵
برادر عزیزم ۸ ۴۶
ثریاى عزیزم ۹ ۴۶
دوست عزیزم ۷۱ ۴
مادر عزیزم ۷۳ ۴
دوست عزیزم ۷۵ ۴
ثریاى عزیزم ۶ ۴۷
ارژنگى عزیزم ۸ ۴۷
آقاى عزیز من ۸۱ ۴
ارژنگى عزیزم ۸۲ ۴

دوست عزیزم ارژنگى ۸ ۴۸
دوست بسیار مهربان من ۹۲ ۴
نکیتاى عزیزم ۹۳ ۴
ثریاى عزیز من ۸ ۴۹
ارژنگى عزیزم ۵۰۰
نکیتاى عزیزم ۹ ۵۰
دوست عزیز من ۱۴ ۵
قربان وجود عزیز شما ۶ ۵۱
ارژنگى عزیزم ۸ ۵۱
خواهر عزیزم. ناکتا ۲۱ ۵
آقاى صنعتىزاده ۲۳ ۵
ناتل عزیز من ۹ ۵۲
نکیتاى عزیزم ۳۱ ۵
به صادق هدایت ۳۳ ۵
پرتو عزیزم ۵۰ ۵
ناکتا ۵۲ ۵
محمدرضا خان عزیزم ۵۳ ۵
رفیق عزیز من ۵۴ ۵
به احسان طبرى ۷ ۵۵
عزیز من ۶ ۵۷
به نورو امامى ۸ ۵۷
شهریار عزیز ۵ ۵۸
مبشرى عزیزم ۷ ۵۸
دوست عزیز من ۹۲ ۵
دوست من ۴ ۵۹
به فریدون توللى ۷ ۶۵

به احمد شاملو ۸ ۶۵
به احمد شاملو ۶۰ ۶
به جلال آل احمد ۵ ۶۶
مجلهى سخن ۷۰ ۶
دوست و مصاحب ارجمند ابوالقاسم جنتى ۷۱ ۶
آقاى نصرت رحمانى ۵ ۶۸
به بهمن محصص ۶ ۶۸
به بهمن محصص ۹۰ ۶
به بهمن محصص ۹۲ ۶
به بهمن محصص ۵ ۶۹
به بهمن محصص ۸ ۶۹
به بهمن محصص دوست گرامى ۷۰۰
خانى دوست عزیزم ۷۰۳
به ابوالقاسم جنتى عطایى ۵ ۷۰
دوست گرامى ناعم ۸ ۷۰
آقاى نیکوهمت ۱۰ ۷
سلام به دوست عزیزم ۱۱ ۷
دوست گرامى دکتر عابدى حسن ۱۳ ۷
پسر عزیزم ۱۴ ۷
پسر جان عزیزم ۸ ۷۱

پیوست ۱. مقدمهى احسان طبرى بر شعر «امید پلید» ۲۱ ۷
پیوست ۲. پاسخ على پرتو (شین پرتو) به نامهى نیما ۷ ۷۲
پیوست ۳. نامهى سرگشادهى جلال آلاحمد به نیما ۵۱ ۷
پیوست ۴. نامهى پرویز ناتل خانلرى به نیما ۵۵ ۷