هزار و یک‌شب ره‌آورد سفر قصه‌ها، فرهنگ‌ها و تمدن‌ها است و پس از اودیسه هومر تنها اثر داستانی جهان است که یک سره از سفر پدید آمده. کتابی که بیشترین بخش آن در مسیر حرکت کاروان‌ها و کشتی‌ها و در کاروان‌سراها، میدان‌ها، بازارها و معرکه‌های قصه‌گویان خلق و نقل شده و دهن به دهن گشته و افسانه‌ها و قصه‌ها را با فرهنگ‌های مندرج در آنها جابه‌جا و نسل به نسل انتقال داده و سرانجام در فاصله ده قرن دفتر به دفتر گردآوری و بازنوشت شده است و طی قرن‌های پانزده و شانزده میلادی، الف لیله و لیله را پدید آورده و در قرن هفده به صورت کنونی (نسخه‌های چاپی بولاق 1 و 2 و کلکته 1 و 2 و …) درآمده است.
ماجراهای هزار و یک‌شب نیز همه از سفر آغاز می‌شود. شاه‌زمان به قصد دیدار برادرش شهریار از سمرقند بار سفر می‌بندد و برای آوردن هدیه‌ای که با خود نیاورده در لحظه رفتن به قصر باز می‌گردد و از آنچه در سرای او می‌گذرد (خلوت کردن ملکه با غلامک سیاه) آگاه می‌شود و سفر بیرونی او به سفری اندرونی [به درونِ خویش] دگرگون می‌شود.
