دسته گلی برای ماه زر

ازآقای غلام دوست تا کنون مجموعه داستان های «زخم»،«چترقرمز»و داستان بلند «دلواپسی» ، رمان های «غازهای وحشی»،«سفر تنهایی»،«دسته گلی برای ماه زر» وافسانۀ،افسانه های افشار.همچنین دو داستان بلند برای کودکان ونوجوانان به نام های «اگر بابا بیاید»و«شکار روباه»همچنین مجموعه ای از داستان های کوتاه گیلکی به نام «زرخال»منتشر شده است.«دسته گلی برای ماه زر» رمان 550 صفحه ای است که در نگاه اول خواننده را به یاد کتاب های طویل محمود دولت آبادی، بویژه «روزگارسپری شده مردم سالخورده»می اندازد. هادی غلام دوست نیز مثل برخی از نویسندگان معروف وشناخته شده ی ایران چون محمود دولت آبادی ،غلامحسین ساعدی ونویسندگان جوانتری چون امین فقیری ویوسف علیخانی مکان داستان هایش روستاست .قبل ازهر چیز باید گفت مکان داستان ها صرفا تعیین کننده ومعیارشناخت داستان مدرن از سنتی نمی باشد چرا که هستند بسیاری ازنویسندگان که مکان داستان هایشان شهرهای بزرگی چون تهران وکلان شهر های دیگر است ولی روحیات ،ویژگی ها ،مسئله ودغدغه های آدم هایش بسیارکهنه وسنتی است.  می توان گفت نویسنده ی «دسته گلی برای ماه زر» هم مثل برخی از نویسندگان روستانویس مسئله انسان هایش مدرن و امروزی است .خشنونت بیحدوحصر،خیانت،اعتیاد،فحشا ،تلاش برای منافع شخصی به قیمت حذف دیگری وغیره.از جمله دغدغه های انسان عصر ماست.  چنانکه براساس تعریف لوکاچ« یکی از ویژگی های داستان های مدرن انسان تباه شده در جهان تباه شده است.»رمان با زاویه دید دانای کل است .اما دانای کلی که قضاوت نمی کند جانب هیچ کدام از شخصیت هایش را نمی گیرد.بلکه اجازه می دهد هر کدام از شخصیت ها حرف های خودشان را بزنند وبه صدا های متفاوت میدان داده می شود تا ابراز وجود کنند.با وجود تعدد  شخصیت ها، این آدم ها هر کدام دارای ویژگی های فردی وروحی خاص خود هستند .حتی افضل دختر عقب مانده سلطان بابا که دائم دنبال سنجاق ودگمه توی اشغال ها می گردد، نویسنده بااستفاده زوایه دید دانای کل نامحدودی که برگزیده است.آرزو، رویا ها  ،خواسته هایش را یا به عبارتی صدایش را چنان رسا می کند که با همه کارهای عجبب وغریبی که ازاوسرمی زند خواننده کاملا با او هم دردی وهمذات پنداری می کند.
خط اصلی روایی داستان اِروتیک وعشقی است وهمانطور که از نام داستان بر می آید جریان عشق پاک وبی آلایش یادگار تنها پسرحیدرعلی به ماه زر است .ماجرای عشق شان ودسته گل وحشی که یادگار  روی دیوار می گذارد وهمچنین بز سیاهی که بهانه شکل گرفتن این عشق شد به عنوان نماد ونشانه های این عشق تا به آخر ادامه دارد وعاقبت نیز به سرانجام خوشی می انجامد.  در کنار این روایت اصلی، خرده روایت های زیادی با آدم های متعددی دیگری نیز در داستان وجود دارند. مانند ماجرای خانواده سلطان بابا، ماجرای پسر یاقنعلی وخانواده اش، ماجرای خانواده رخشنده خاله به خصوص دخترش اقدس،زندگی آدم های بازاری مثل مصیب عباسی ،معضلات متعدد مدرسه وبچه های آن، دغدغه های معلمان ،بویژ معلمانی که مجبورند  مدت های مدیدی دور از خانواده و زن و فرزند شان ودر غربت سر کنند . همه این خطوط  عمودی یا خرده روایت ها درکنار روایت اصلی در سیر حوادث رمان به موازات هم دنبال می شوند.وباعث می شوند  هر بارخواننده با مسایل وسوژه ای تازه روبرو شود و حوصله اش ازروایت اصلی سر نرود.در میان این آدم های متعدد کمتر شخصیتی می توان یافت که به طورمطلق خوب یا بد یا سیاه وسفید باشد. شاید غیراز سپهر یا یادگار و ماه زرکه بیشترابعاد مثبت وجودشان را می بینیم ،دیگرتقریبا همه شخصیت ها خاکستری اند. ذوق علی که اشعار سعدی وحافظ را از براست و یک عالم چیستان ومعما می داند و خوب حرف می زند  رابطه خوبی با خانواده اش ندارد. اقدس که به اندازه موهای سرش برای خانواده قالی بافته وبچه های قد ونیم قد مادرش را بزرگ کرده با وهاب مرد هرزه ی روستا روی هم می ریزد. حتی حکمت الله که به زورچاقو می خواهد به صفیه دخترلال قالیباف تجاوز کند سیاه یا مطلقا بد نشان داده نمی شود .این آدم ها در حین احساس وعاطفه بی احساس وخشنند .در حین  وفاداری خیانت می کنند وگاه نیز در حین تلاش برای منافع جمعی برای ارضاع منافع فردی ومادی خود حاضرند دست به قتل وجنایت بزنند. با فقر، بدبختی وفلاکتی که تویش دست وپا می زنند خو می گیرند وکنار می آیند. حرف های قلمبه وسلمبه نمی زنند .شعار نمی دهند وآرزوهای بزرگ در سر ندارند .حتی سپهر آموزگار که آدمی چیز فهم وکتاب خوان است به نظر می رسد خسته ازتعلیم و تبلیغ، دیگر در صدد تغییر ادم های اطرافش نیست و او تنها نظاره گر این فلاکت وسیاهی هاست.این آدم ها کاملا زمینی اند و حوادث واتفاقات شان از دل واقعیت واتفاقات تاریخی موجود در جامعه سرچشمه می گیرد واز ویژگی های بارز آنها محدود بودن در حصار زمان ومکان است.ویژگی آثار غلام دوست خلق خیال نیست .ازناخوداگاه وضمیر ناهوشیارکم ترخبری می بینیم .ویژگی این آثاربیشتر در دیدن است. دیدنی که همراه موشکافی و دقت در جزئیات رفتاری وگفتاری آدم هاست. نویسنده آدم ها را همان جوری که واقعا هستند نشان می دهد. همراه با واقعیت های تلخ موجودِجامعه ای که درآن زندگی می کنند . نه شعار می دهد ونه بی جهت از آنها قهرمان می سازد. شاید تنها قهرمانان کتاب همان قهرمانی باشد که برخلاف دیگران و جوِ موجود، ازرفتن به جنگ، سرباز می زند تا کنار پدر پیر و از کار افتاده اش باشد و به بچه های قد ونیم قدش برسد. یا شاید سپر ی باشد که چون کوه همه مسایل مثل دوری از زن جوان ودیارش را باهمه مشکلاتش تحمل می کند. انتخاب این اسامی نیز برای آن ها بی جهت نیست.خشونت  یکی از ویژگی های بارز و قابل توجه رمان است .چه خشنونت به حیوانات وچه خشونت آدم ها نسبت به یکدیگرکه گاه به شکل قتل ها ،کتک کاری  یا سقط جنین های اجباری بروزمی کند .آدم هایی که گاه باداس تبروآلت قتاله، قَمه و چهار شاخ«انگارکه در نیشابورجنگ تیمور در گرفته» به جان یکدیگر می افتند سرها وپاهای یکدیگررا می شکنند .اقدس دختر بزرگ رخشنده خاله مرتب از دست پدومادرش کتک می خورد و برای سقط جنینش شکنجه می شود .افضل دختر عقب مانده سلطان بابا به قصد کشت هرروز از پدرو مادرش کتک می خورد .حکمت الله به زور چاقو می خواهد به صفیه دخترلال قالیباف تجاوز کند که بهجت بادار قالی چون ماده پلنگی به او حمله می کند. روستایی که الاغش پیر می شود با بی رحمی تمام حاضر می شود به خاطر کمی یونجه گردن الاغش را ببرد و وقتی حیوان از دستش به شکلی فرارمی کند، حیوان رابه طرف جنگل می راند تا خوراک گرگ ها شود. کره خری که سه تا از بره های تازه زا را کشته صاحبش باچاقو وچارشاخ گردنش را می برد.وخشنونت به قشنگ ناز برای به هوش اوردنش که نشات گرفته از جهل آدم های دور برش است به ویژه همراه  با توانایی که نویسنده درفضاسازی وصحنه پردازی دارد استثنائی ومثال زدنی است. می توان گفت  باوجود تعدد شخصیت ها ، این آدم ها اگر چه ازنظرلحن ودایره واژگانی که حرف می زنند یکسان یا تفاوت چندانی ندارند.ولی شخصیت هایی هستند که از نظر ویژگی ها وخصوصیت وخلق وخوی روحی وروانی متفاوت واصطلاحات وگاه تکیه کلام های خاص خود را دارند.وصف طبیعت وسرسبزی آن، کوه ،جنگل ،رودخانه وبخصوص چشمه های آب، وصف مکرر دیداریادگار و ماه زر در کنارآن که از مولفه های  آثار رومانتیسم است یکی دیگراز ویژگی های رمان «دسته گلی برای ماه زر» است.زنده کردن فولکلور بخشی ازاقلیم وجغرافیای خاص که داستان در آن جریان دارد به شکل اشعار وترانه های محلی و دلنشین که در سراسررمان به چشم می خورداز دیگر ویژگی های بارز آن است. به طور کلی  درتمام این آثارنوعی انتقاد دائمی به ساختار و مناسبات اجتماع دیده می شود. انتقادی که طعمی تلخ به تمامی آن ها می دهد.«دسته گلی برای ماه زر» یک اثر رئالیسم اجتماعی واقلیمی است که قصه عشق ودلدادگی در کناردرد ورنج وبه طور کلی ناهنجاریهای  متعدد اجتماعی چون فقر،فحشا،اعتیاد و به ویژه وخامت تلخ وجان خراش جنگ وپی آمد های آن است. نشانه های جنگی که به طور کلی در ادبیات داستانی در عرصه«ادبیات دور ازجبهه»تراز بندی می شود. به عبارتی به آسیب شناسی جنگ از نظر آسیب های اجتماعی وروانی وبه طور کلی به اثرات جنگ می پردازد .یادگار، شخصیت اصلی کتاب جوانی  که مجبورمی شود پدرومادر پیر و ماه زر را تنها بگذارد .  درنا که به خاطر مفقود شدن  نامزد وشوهرخود کارش  به جنون کشیده شده. ماه زر درفراغ یادگار چون شمع ذره ذره آب میشود. حیدرعلی پدر یادگار از فراغ تنها پسرش دیوانه می شود.پایان خوش ماجرای اصلی از ویژگی هایی است که اثر را به آثار کلاسیکِ رومانتیستی نزدیک می کند .اگر چه پایان روایت های کوچک و عمودی مبهم ،نامشخص، وقطعی نیست. با همه سیاهی ها  وتباهی هایی که از زندگی درآثار نویسنده تصویر می شود .شعله های عشق و امید رانیز می توان به وضوح درمیان آنها دید. که تداعی گرشعر زنده یاد محمد امین لاهیجی (م-راما)ست:
با همه داغ که ازگردش دوران دارم
من به زیبایی این زندگی ایمان دارم

نرگس مقدسیان